INDONESIE
Godsdienst

To read about INDONESIA in English - click here

Indonesie verre reizen van ANWB

Steden INDONESIE

Jakarta

Yogyakarta

Populaire bestemmingen INDONESIE

Bali

Java

Sumatra

Godsdienst

ALGEMEEN

Godsdienst is in Indonesië zeer belangrijk. Het geloof in een almachtige god is het eerste van de vijf principes van de Pancasila, de ideologische richtlijn van de Indonesische overheid, en een van de belangrijkste factoren die de eenheid van het volk probeert te bevorderen.

De grondwet garandeert vrijheid van godsdienst, is echter beperkt tot monotheïstische godsdiensten; pantheïsme is alleen toegestaan als er een oppergod is aangewezen. Meer dan waar ook ter wereld zijn de godsdiensten uit andere landen hier geaccepteerd en in overeenstemming gebracht met oeroude, oorspronkelijke animistische tradities.

advertentie

Religies in Indonesië_{Photo: Marshmir CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Ca. 90% van de Indonesische bevolking hangt de soennitische richting binnen de islam aan. Dit betekent dat op de Indonesische eilanden de grootste islamitische gemeenschap ter wereld leeft. Desondanks is de islam geen staatsreligie, belijders van de meest uiteenlopende godsdiensten leven over het algemeen vredig naast elkaar. Ongeveer 10% is christelijk (waarvan tweederde protestants en eenderde rooms-katholiek), 5% hangt plaatselijke religies aan. Op Bali overheerst het hindoeïsme.

ISLAM

De belangrijkste godsdienst in Indonesië is de islam, die in de 13e en 14e eeuw na Christus werd geïntroduceerd. Het eerst in Atjeh en later in vrijwel alle kuststreken. Mystici verbreidden de godsdienst aan de hoven van de hindoeïstische vorsten, Arabische en Voorindische specerijhandelaren bij het gewone volk. De islam werd door de hele archipel verbreid door met name de Boeginezen, een volk van zeevaarders en handelaren dat oorspronkelijk afkomstig was uit Zuid-Sulawesi.

Java, waar de meerderheid van de moslims leeft, kent twee groepen. De ‘santri’ is een orthodoxe gemeenschap die volgens de vijf zuilen van de islam leeft. De andere groep, de ‘abangans’, belijdt de zogenaamde Javaanse religie ‘agama java’, een soort hindoeïstisch-Javaans mysticisme, en bevindt zich in Midden- en Oost-Java.

Op Sumatra vindt de orthodoxe islam veel aanhang, met name in de noordelijke provincie Atjeh. In Kalimantan treffen we een mystiek getinte islam onder de Maleiers langs de kusten. Op Sulawesi zijn het de Boeginezen, Makassaren en Gorontalezen die de islam aanhangen.

De Istiqlal moskee van Jakarta telt zes verdiepingen en is de grootste moskee van Zuidoost-Azië en de op een na grootste ter wereld. De gigantische witte koepel is al op een afstand van 15 km waarneembaar en na de ramadan verzamelen zich hier meer dan 200.000 gelovigen. Het was een van de prestigeprojecten van de vroegere president Soekarno.

advertentie

Istiqlal-moskee, de grootste moskee in Zuidoost-Azië, gelegen in Centraal Jakarta, Indonesië_{Photo: Gunawan Kartapranata CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

HINDOEÏSME

Het hindoeïsme op Bali (Agama Hindu Dharma of Agama Hindu Bali) is de tweede grote godsdienst in Indonesië. Op Bali wordt deze godsdienst door meer dan 90% van de bevolking beleden.

Deze godsdienst is niet te vergelijken met het hindoeïsme in India of met de oude hindoe-Javaanse godsdienst. Toch vormen deze twee elementen, samen met het boeddhisme de basis van het complexe hindoeïsme op Bali.

De Agama Hindu Dharma, waarin het geloof in één opperwezen centraal staat, baseert zich op vijf principes, de ‘panca srada’:

1. het geloof in ‘Sanghyang Widhi Wasa’, de enige en ene God.

2. het geloof in ‘Atman’, de eeuwige ziel.

3. het geloof in ‘Kharma Pala’, de wet van oorzaak en gevolg.

4. het geloof in ‘Punarbhawa’, of incarnatie.

5. het geloof in ‘Moksha’, de eenwording met de Eeuwige Geest.

Reizend over Bali geven de vele beelden en tempels de indruk dat er veel goden aanbeden en vereerd worden. In werkelijkheid zijn het verschillende verschijningsvormen van de ‘trimurti’, de drie-eenheid: Brahma de schepper, Wisnu de bewaarder en Siwa de vernietiger. Deze drie-eenheid is verenigd in één god: Sang Hyang Tunggal, de ‘Allerhoogste’, die zich op verschillende wijzen manifesteert. De vele goden en godinnen zijn dan ook slechts bepaalde aspecten van de ‘Allerhoogste’ of de ‘Enige’.

Het centrum van het geloof is de ‘pura desa’, waarin Brahmaanse priesters de voornaamste ceremoniën verrichten. Naast deze grote tempels zijn er ook nog vele duizenden andere tempels, waaronder dodentempels, familietempels en huistempeltjes op de woonerven.

Op Bali is er altijd wel ergens een tempelfeest of religieuze ceremonie. Het hoogtepunt van het jaar vormt het grote tempelfeest, de ‘odalan’, dat in elk dorp ter herinnering aan de stichting van de tempel wordt gevierd. Wanneer alle feesten moeten plaatsvinden wordt berekend aan de hand van de Balische kalender, die gebaseerd is op het‘wuku-’ of maanjaar.

De meest ‘spectaculaire’ ceremonie om te zien is de lijkverbranding of ‘ngabèn’. Deze gebeurtenis maakt een vrolijke indruk, en dat komt omdat degene die gecremeerd wordt vaak al maanden of jaren geleden overleden is. Door de verbranding wordt de ziel van de overledene bevrijd en kan de hemel bereikt worden.

advertentie

De Ngaben-ceremonie is het hindoeïstische begrafenisritueel van Bali_{Photo:Yohana Afrita CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

De grootte van de lijktorens is afhankelijk van de kast en de rijkdom van de overledene. De toren stelt de kosmos voor. De basis heeft de vorm van een schildpad, omwonden door twee slangen. Daarboven is een platform gemaakt waar het lichaam op gelegd wordt, en bevindt zich zo tussen hemel en aarde. Voor brahmanen gelden weer andere regels. Zij worden zo snel mogelijk na het overlijden gecremeerd en worden opgebaard in een baar die de vorm heeft van een ‘padmasana’ of lotuszetel.

De verschillen met India zijn opvallend. In India zijn dat eenvoudige plechtigheden, op Bali daarentegen worden ze met veel ceremonieel omgeven.

De Tenggerezen leven rond het Tenggergebergte in Oost-Java. Deze geïsoleerde gemeenschap noemt hun geloof ‘agama buddha’, een mengeling van voorouderverering en hindoe-boeddhistische elementen.

BOEDDHISME

Het zuivere boeddhisme kent in Indonesië maar weinig aanhangers. In Banjar, op Bali, ligt de Brahmawihara Arama, een boeddhistisch klooster en meditatiecentrum dat bewoond wordt door enkele Balische boeddhistische monniken.

Een heropleving van het boeddhisme kende in de jaren dertig van de 20e eeuw een opleving. Toen de Europeanen na de onafhankelijkheid verdwenen, werd het Indonesische boeddhisme een vrijwel exclusief Chinese aangelegenheid.

De Borobudur op Java is een gigantisch boeddhistisch bouwwerk dat met geen andere menselijke creatie te vergelijken is. Voor de bouw waren 56.600 m3 stenen nodig en de Borobudur is daarmee de grootste ‘stoepa’ ter wereld en tevens het grootste historische monument van het zuidelijke halfrond.

In de architectuur van de Borobudur zijn ook Perzische, Babylonische en Griekse invloeden te bespeuren, en heeft daardoor maar weinig gemeen met andere boeddhistische tempels in Zuidoost-Azië.

advertentie

Borobudur tempel op Midden-Java, Indonesië_{Photo: Gunawan Kartapranata CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De bouw kwam tot stand dankzij de Vajrayana-sekte van de tantristische school van het boeddhisme. De Saliendra prinsen lieten het tussen 778 en 850 door boeren bouwen. Doordat de Saliendras in 856 ten val werden gebracht, raakte het bouwwerk al snel in verval. Mede als gevolg van de vele vulkanische uitbarstingen heeft het monument honderden jaren onder een laag aarde gelegen. In 1814 werd de Borobudur door een Engelse kolonel ontdekt en in 1855 werd het gebouw weer vrijgelegd. Pas in 1973 werd er een begin gemaakt met de restauratie.

CHRISTENDOM

Ongeveer 8% van de bevolking behoort tot het christendom, dat pas in de 19e eeuw werd verbreid. In 1831 begon het Nederlandsch Zendelingsgenootschap het protestantisme haar missiewerk, in 1846 begon de katholieke kerk. Het christendom is in Indonesië geconcentreerd in gebieden waar de islam om de een of andere reden nooit heeft kunnen doordringen.

De koloniale overheid trad wel regulerend op. Kerkelijke benoemingen behoefden goedkeuring van het civiele gezag, onder andere om de onderlinge rivaliteit van de christelijke kerkgenootschappen in toom te houden en zodoende ‘dubbele zending te voorkomen’. Het meest sprekende voorbeeld is Irian Jaya, waarvan het zuiden aan de katholieke missie toeviel en het noorden aan de protestantse kerkgenootschappen. Ook in andere delen van Indonesië vindt men dit patroon terug.

advertentie

Katholieke kerk in Sawahlunto, West-Sumatra, Indonesië_{Photo: WahyuS Creative Commons Attribution 2.0 Generic no changes made}

Flores, de Zuidoost-Molukken, en West-Kalimantan zijn belangrijke katholieke gebieden. Ambon en omstreken, Sumba, Tana Toraja, Minahasa en de Bataklanden zijn bolwerken van de protestantse kerken. Missie en zending werden buiten streng islamitische streken als Atjeh, Minangkabau, Banten of Jambi gehouden.

CHINESE RELIGIES

De religie van de vele Chinese immigranten is een mengeling van boeddhisme, confucianisme en taoïsme, en wordt de ‘Drie religies’ of ‘Sam Kauw Hwee’ genoemd, een naam die in 1963 in het kader van de Indonesianiseringscampagne werd veranderd in Tri Dharma, een aan het Sanskriet ontleende term. Tri Dharma kan als een Chinese vorm van syncretisme beschouwd worden.

Boeddhisme en confucianisme waren in China vooral een aangelegenheid van de maatschappelijke en religieuze bovenlaag, terwijl het taoïsme de belevingswereld van de gewone mensen beheerste. Omdat de Chinese migranten vooral van eenvoudige boerenkomaf waren, brachten zij dit volksgeloof mee naar de Indonesische archipel. Behalve in huistempels worden de goden en voorouders ook in grotere Chinese tempels of ‘klenteng’ vereerd. In de kuststreken van West-Kalimantan en Noord-Java is de aanhang het grootst.

advertentie

Klenteng Jin De Yuan, Glodok, Jakarta_{Photo: Gunawan Kartapranata CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

TRADITIONELE RELIGIES

De betekenis van traditionele religies is ondanks het geringe aantal officiële aanhangers niet te verwaarlozen. Veel Indonesiërs blijven waarde hechten aan elementen uit het oude volksgeloof, ook nadat ze tot een van de ‘grote’ religies zijn toegetreden. Tussen de oorspronkelijke godsdiensten bestaan grote verschillen, ze hebben allemaal een eigen historische ontwikkeling doorgemaakt.

advertentie

Een Balinese sjamaan bereidt een offer aan de goden voor_{Photo:Franz-Josef Alayon Monsanto CC 4.0 International no changes made}

Een gemeenschappelijk element is het animisme, het geloof dat de natuur en door de mens gemaakte voorwerpen bezield kunnen zijn. Vooral oude bomen, bergen, grotten en bronnen zijn volgens het volksgeloof geliefde woonplaatsen van de geesten. Soms gaat het om echte natuurgeesten, maar een godheid of de geesten van overledenen kunnen daar ook huizen.

Het geloof in een bezielde natuur gaat binnen de meeste oorspronkelijke Indonesische religies hand in hand met voorouderverering, een ander gemeenschappelijk element. Algemeen heerst de overtuiging dat geesten van overleden mensen invloed op het aardse bestaan uitoefenen. De ziel van een overledene moet daarom met veel zorg worden omgeven. Tijdens rituelen zorgen sjamanen voor het contact tussen de gewone mensen en de wereld van de geesten. Deze en andere rituelen vormen het cement van een traditionele samenleving.

INDONESIE LINKS

Advertenties
• Indonesie verre reizen van ANWB
• Indonesië Tui Reizen
• Borobudur
• Bouw je eigen Indonesie Rondreis
• Hotels Trivago
• Djoser Rondreis Indonesie
• Bezienswaardigheden Indonesië
• Indonesië Hotels
• Avontuurlijke & duurzame rondreizen voor reizigers tussen de 18 en 37 jaar
• Rondreizen Indonesie Sawadee
• Boeken, ook tweedehands, over INDONESIE bij Bol.com

Nuttige links

Dieren in Indonesie (N)
Duiken in Sipadan en tour in Borneo in het regenwoud op zoek naar orang oetans, neusapen, olifanten, slangen en ander wildlife (N)
Duiken, reizen, dieren, landschap, info, foto's Flores Indonesië (N)
Duiken, reizen, dieren, landschap, info, foto's Sulawesi Indonesië (N)
Help kansarme kinderen in West-Java (N)
Indonesië Foto's
Peduli Anak Hulp aan Straatkinderen
Reisinformatie Indonesië (N)
Reizendoejezo – Indonesië (N)
Rondreis door Indonesië (N)
Rondreis Indonesie (N)
Vakantie Indonesië Jouwpagina (N+E)

Bronnen

Dalton, B. / De Indonesië reisgids

Elmar

Darmawie-van Oijen, J. / Indonesië : handboek voor reizigers

Babylon-De Geus

Homburg, E. / Indonesië

Elmar,

Indonesië

Cambium

Lyle, G. / Indonesia

Chelsea House

Martyr, D. / Indonesië

Van Reemst

Mastenbroek, B. / Kijk op Indonesië

Elsevier

Muller, K. / Indonesië : het 13.000 eilandenrijk

Becht

Oosterman, I. / Indonesië

ANWB Media

Schulte Nordholt, N. / Indonesië : mensen, politiek, economie, cultuur

Koninklijk Instituut voor de Tropen / NOVIB

Te gast in Indonesië

Informatie Verre Reizen

Wassing, R. S. / Indonesië : Java, Bali, Lombok, Sumbawa, Komodo, Flores, Sumba, Timor, Sumatra, Zuid- en Oost-Kalimantan, Sulawesi, Singapore

Gottmer

Witjes, B. / Indonesië

Stichting Teleac

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt maart 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems